Written by
Ron Dirven
From te publication
Catalogue Stedelijk Museum Breda 1980-1990
Published in
2023
English
Dutch
English
BREDA 1980-1990 RUUD VAN EMPEL
This publication of photographs from the archive of Ruud van Empel (Breda, 1958) offers a surprising glimpse into his genesis. It is a personal journal in images with which the artist himself illustrates his formation from young student to mature artist. Together, the series of snapshots, polaroids and illustrations from his collections not only form a powerful picture of the times, but also offer insight into his ‘Bildung’ at the beginning of his career. An important period for him that took place in the 1980s in Breda.
Under the smoke of the giant silos of the sugar factory that spread a woozy sweet smell over the center. Where, at that time, cars still parked on the Grote Markt and in the garage of the filled-in Haven. In Café 111 and Zanetti Bar in the Lane behind the Vismarkt, punk and new wave bands played late into the night. Here the underground scene gathered, especially artists and academy students. They smoked weed and hash, which was sold illegally on the Oude Vest across from the Chassékazerne. Young people lived in squats, such as the vacant Etna factory, Sunny Cottage, Het Bastion and old mansions on Baronielaan. “No housing, no coronation,” was proclaimed during Beatrix’s inauguration, and Breda was also unsettled. However, the ME nipped this protest in the bud. Otherwise, things remained calm and there was generally little to do in the provincial city below the rivers.
It was in this environment that Ruud van Empel then graduated as a graphic designer from the St. Joost art academy, located downtown. He stuck around for another ten years before leaving for Amsterdam. Those years were essential to his development as an artist.
Ruud van Empel was born and raised in Breda. He grew up in the Brabantpark neighborhood and later in De IJpelaar. In 1976 he went to study at St. Joost. At his application he showed, besides paintings, many comic strip drawings. Therefore he was advised to choose Graphic Design. After a five-year course and a successful internship at Studio 124 in Amsterdam, he graduated cum laude in 1981. At his graduation he presented a series of posters of British music groups (Madness, XTC) and illustrations of ‘Blockheads’ (The Specials).
After the academy, Van Empel, along with artists Theo Lenders and Pieter van Unen, decided to squat a vacant building in Schoolstraat, a short street between Havermarkt and Cingelstraat. This was at number 16, the former Jewish synagogue and school. After the Jewish users left, this complex had been looted and severely damaged. Then it was a hat workshop, factory of Smits’ Chocolaterie and then establishment of the Foundation Ateliers voor Kunstenaars. After this foundation divested the complex, Van Empel and his fellow artists squatted it in the early 1980s. The dilapidated spaces were refurbished and furnished as studio apartments. Here they developed a creation- ve breeding ground where there was plenty of experimentation with art, film and music. And, of course, there was also partying. With travesty acts and performances by the local punk band die Udo-s, for which Van Empel designed record sleeves.
In addition to design, he began to experiment with free painting. To do this, he practiced by smearing his drawing board with paint in which he would draw with his fingers. He was determined to step outside the box of applied design. Together with Theo Lenders, he created a large wall painting as decoration for a party. It became a wild scene full of animal figures in a jungle. They smashed the paint against the wall with forceful gestures; it was the time of wild painting.
An important experience in his further development was a six-month study trip to Tokyo.
He was helped by Shigeru Watano, a Japanese designer who worked for Canon Netherlands and Wil van Sambeek’s studio. Watano introduced him to several top designers, including Tada- nori Yokoo, Shigeo Fukuda and Ikko Tanaka. The latter looked at his portfolio and got him a commission for Seibu Department Store. He made a series of vegetable objects for this company in the cubist “Blockheads” style he had previously used in the illustrations for his final exam.
The impressions he gained of Japanese culture during this trip had a lasting influence on the development of his later personal style. Back in the Breda studio, he began to experiment with staged photography, for which he built enormous sets with painted panels, objects made of clay, styrofoam and all sorts of objects. In the large rooms of the synagogue, he could build to his heart’s content. Sometimes he spent days on the set for a single picture, but it produced fantastic images. Often very surreal or absurdist. This is how he designed a number of book covers for Publisher Bert Bakker, commissioned by designers’ collective Hard Werken. One of them features a figure in an exaggeratedly stretched perspective that he achieved by cutting a gigantic leg out of Styrofoam. These stagings heralded a new path toward free art. Freed from poster design, although he still made occasional exceptions for nearby Café 111 and the Zanetti Bar.
Together with roommate Theo Lenders, he began working on ever greater challenges, such as an installation of projection objects for the 1983 Rotterdam Film Festival. The following year, they welcomed the Japanese artist Tada Akio, whom he had met in Tokyo, as a guest in Breda. They decided to receive him in a completely staged fairy tale world. For weeks they worked in their squat on furnishing the room of a dream palace, freely translated to the romantic Neuschwanstein castle they knew from the movie Chitty Chitty Bang Bang. They thought they were doing their guest from the Far East a special favor with this, but it turned out that he was more interested in futuristic art. After a photo session, therefore, everything was taken down again.
With Tada Akio, they visited Berlin, on both sides of the Wall that still separated east and west at the time. Van Empel bought an East German pair of welding glasses on that occasion, with which he posed for a photograph.
After this trip, they worked together on an experimental video film, “Vitamin Service. Akio was the director. Van Empel and Lenders were excited to experiment with digital media. They were loaned a portable betamax VCR/camera by his brother Erik van Empel, who was a professional came- raman. They starred themselves as figures with heads shaped like vitamin pills, loosely based on the costumes of the American avant-garde pop band The Residents.
A guest role as “the professor” was played by Jan Wever, a friend of Lenders. They shot the scenes partly inside the Schoolstraat, partly outside in Antwerp. The story was a completely absurdist krimi. The film was screened at art center De Gele Rijder in Arnhem and at PARCO Department Store in Tokyo, among other places. At the time, Van Empel not only sought his inspiration from Japanese design; he also collected many old postcards. He bought these at flea markets and fairs. Thus he built up a whole collection of greeting cards with colorful flowers from the 1950s and 1960s, exotic birds, horse heads and romantic scenes. As a result, he took a direction that was completely off the beaten path of the prevailing trends in art and design. He chafed against kitsch, much like Jeff Koons whose work he subsequently came to know. This break from trends felt like a liberation for him.
Through the construction of his extensive collection of postcards, Van Empel took a completely new direction with his art and eventually developed his own distinctive style. For example, his collection of cards of flowers served as the starting point for an important commission for a set design for the theater production “Verschnitt” with actresses Loes Luca and Ria Marks at LantarenVenster in Rotterdam in 1985. Together with Theo Lenders, he painted enormous flowers on large canvases in crazy-sweet colors. The following year he and Lenders made the videotape “The way to beauty,” in which Ria Marks and Jan Wever acted. This film was shot in Breda and dealt with an ‘ideal housewife’ who grows an ‘ideal man’ from a plant. His collection of romantic picture postcards again served as inspiration for this story. The sets contained elements from the 1950s to 1970s and were built in the Schoolstraat. For the animations, they used latex forms. The film was presented at the Brabant Biennale in the summer of 1986 in the old courthouse on the Kloosterlaan in Breda and attracted a lot of attention.
A number of events in the following years heralded the end of Van Empel’s “Breda period. First of all, the Beeldende Kunstenaars Regeling (BKR) was abolished on January 1, 1987. This regulation had enabled him to experiment in reasonable freedom for a time.
That suddenly ceased. The squatters also had to vacate their premises because the Jewish community wanted to reoccupy its synagogue and school. Van Empel was assigned an apartment on the Pasbaan. He lived and worked there for another year, but the need to stay in Breda became less and less. For some time here he experimented with making latex masks, props and tried making videotapes, but subsidies were lacking. When his benefits were cut and he was forced to take a job with a third-rate advertising agency, he decided to seek refuge elsewhere. Thanks to his contacts with, among others, Loes Luca, friends with director Pieter Kramer, he received commissions for the comic duo Theo and Thea, played by Arjan Ederveen and Tosca Niterink.He designed sets for their free production ‘De Flessentrekrevue’, commercials for the salt factory Nibb-it and eventually he was appointed art-director for the feature film ‘Theo and Thea and the unmasking of the toe cheese empire’. This led him to leave Breda for good in the spring of 1990 and move to Amsterdam. There his artistry continued to mature.
Yet Breda never left his heart, because it was here that his artistic career began in a period in which he had plenty of time and space to experiment and find his way. In the Breda years he developed the style with which he became successful in his work for film and television, including as production designer for the VPRO show Kreatief met Kurk and designing the leaders for the Lang leve… series by Michiel van Erp (VARA). After being awarded the prestigious H.N. Werkman Prize, he turned increasingly to free artistry. And that was not without success. In 2006 he broke through inter-nationally with his series World, Moon and Venus, and since then he has been better known abroad than in his hometown.
Ron Dirven ( Etten-Leur, 1962 ) studied from 1986 at the academy St. Joost in Breda. Although they did not know each other at the time, he shares with Ruud van Empel the memory of the city and the artists’ cafes of the 1980s.
Dutch
BREDA 1980-1990 RUUD VAN EMPEL
Deze publicatie van foto’s uit het archief van Ruud van Empel (Breda, 1958) biedt een verrassende inkijk in zijn wordingsgang. Het is een persoonlijk journaal in beelden waarmee de kunstenaar zelf zijn vorming illustreert van jonge student tot volwassen kunstenaar. De reeks met snapshots, polaroids en illustraties uit zijn verzamelingen vormen tezamen niet alleen een krachtig tijdsbeeld, maar bieden ook inzicht in zijn ‘Bildung’ aan het begin van zijn carrière. Een belangrijke periode voor hem die zich afspeelde in de jaren ’80 in Breda.
Onder de rook van de reusachtige silo’s van de suikerfabriek die een weeïge zoete lucht uitspreidde over het centrum. Waar toen nog auto’s parkeerden op de Grote Markt en in de garage van de gedempte Haven. In Café 111 en Zanetti Bar in de Steeg achter de Vismarkt speelden tot diep in de nacht punk en new wave bandjes. Hier kwam de underground scene bijeen, vooral kunstenaars en studenten van de academie. Ze rookten wiet en hasj, die illegaal werd verkocht aan de Oude Vest tegenover de Chassékazerne. Jongeren woonden in kraak- panden, zoals de leegstaande Etna fabriek, Sunny Cottage, Het Bastion en oude herenhuizen aan de Baronielaan. ‘Geen woning, geen kroning’, werd uitgeroepen tijdens de inhuldiging van Beatrix, en ook in Breda was het onrustig. De ME smoorde dit protest echter in de kiem. Verder bleef het kalm en viel er doorgaans weinig te beleven in de provinciestad onder de rivieren.
In deze omgeving studeerde Ruud van Empel destijds af als grafisch vormgever aan de kunst- academie St. Joost, gevestigd in de binnenstad. Hij bleef nog tien jaar plakken voordat hij vertrok naar Amsterdam. Die jaren waren essentieel voor zijn ontwikkeling als kunstenaar.
Ruud van Empel is geboren en getogen in Breda. Hij groeide op in de wijk Brabantpark en later in De IJpelaar. In 1976 ging hij studeren aan St. Joost. Bij zijn aanmelding liet hij naast schilderijen veel strip- tekeningen zien. Daarom kreeg hij het advies de richting Grafische Vormgeving te kiezen. Na een vijf- jarige opleiding en een succesvolle stage bij Studio 124 in Amsterdam studeerde hij in 1981 cum laude af. Op zijn eindexamen presenteerde hij een reeks affiches van Britse muziekgroepen (Madness, XTC) en illustraties van ‘Blockheads’ (The Specials).
Na de academie besloot Van Empel samen met de kunstenaars Theo Lenders en Pieter van Unen een leegstaand pand te kraken in de Schoolstraat, een korte straat tussen de Havermarkt en de Cingelstraat. Dit was op nummer 16, de voormalige joodse synagoge en school. Na het vertrek van de joodse gebruikers was dit complex geplunderd en ernstig beschadigd. Daarna was het een hoedenatelier, fabriek van Smits’ Chocolaterie en vervolgens vestiging van de Stichting Ateliers voor Kunstenaars. Nadat deze stichting het complex afstootte, hebben Van Empel en zijn collega-kunstenaars het begin jaren ’80 gekraakt. De vervallen ruimtes werden opgeknapt en ingericht als atelierwoningen. Hier ontwikkelden ze een creatie- ve broedplaats waar volop werd geëxperimenteerd met kunst, film en muziek. En uiteraard werd er ook gefeest. Met travestieacts en optredens van de lokale punkband die Udo-s, waarvoor Van Empel platen- hoezen ontwierp.
Naast vormgeving, begon hij te experimenten met vrije schilderkunst. Daarvoor oefende hij door zijn tekentafel in te smeren met verf waarin hij met zijn vingers ging tekenen. Hij was vastberaden om buiten de kaders van de toegepaste vormgeving te treden. Samen met Theo Lenders maakte hij een grote muur- schildering als decoratie voor een feest. Het werd een wilde voorstelling vol dierfiguren in een oerwoud. De verf smeten ze met krachtige gebaren tegen de muur aan, het was de tijd van de wilde schilderkunst.
Een belangrijke ervaring in zijn verdere ontwikkeling was een studiereis van een half jaar naar Tokyo.
Hij werd daarbij geholpen door Shigeru Watano, een Japanse ontwerper die werkte voor Canon Nederland en de studio van Wil van Sambeek. Watano introduceerde hem bij diverse topontwerpers, waaronder Tada- nori Yokoo, Shigeo Fukuda en Ikko Tanaka. De laatste bekeek zijn portfolio en bezorgde hem een opdracht voor Seibu Department Store. Hij maakte voor dit bedrijf een reeks groente objecten in de kubistische ‘Blockheads’ stijl die hij eerder had toegepast in de illustraties bij zijn eindexamen.
De indrukken die hij tijdens deze reis opdeed van de Japanse cultuur hebben een blijvende invloed gehad op de ontwikkeling van zijn latere persoonlijke stijl. Terug in het Bredase atelier begon hij te experimen- teren met geënsceneerde fotografie, waarvoor hij enorme decors bouwde met beschilderde panelen, objecten van klei, piepschuim en allerlei voorwerpen. In de grote ruimtes van de synagoge kon hij naar hartenlust bouwen. Soms was hij dagenlang bezig aan de set voor een enkele foto, maar dat leverde wel fantastische beelden op. Vaak heel surreëel of absurdistisch. Op deze manier ontwierp hij in opdracht van ontwerperscollectief Hard Werken een aantal boekomslagen voor Uitgeverij Bert Bakker. Op een ervan staat een figuur in een overdreven uitgerekt perspectief dat hij bereikte door uit piepschuim een gigantisch been te snijden. Deze ensceneringen luidden een nieuwe weg in richting de vrije kunst. Bevrijd van het affiche-ontwerp, hoewel hij voor het nabijgelegen Café 111 en de Zanetti Bar nog weleens een uitzondering maakte.
Samen met huisgenoot Theo Lenders begon hij aan steeds grotere uitdagingen, zoals een installatie van projectie-objecten voor het Filmfestival Rotterdam in 1983. Het jaar daarop ontvingen ze de Japanse kunstenaar Tada Akio, die hij in Tokyo had leren kennen, te gast in Breda. Ze besloten hem te ontvangen in een volledig geënsceneerde sprookjeswereld. Wekenlang werkten ze in hun kraakpand aan de inrich- ting van de kamer van een droompaleis, vrij vertaald naar het romantische kasteel Neuschwanstein dat ze kenden uit de film Chitty Chitty Bang Bang. Ze dachten hun gast uit het verre oosten daar een bijzonder plezier mee te doen, maar hij bleek meer interesse te tonen voor futuristische kunst. Na een fotosessie werd daarom alles weer afgebroken.
Met Tada Akio bezochten ze Berlijn, aan weerskanten van de Muur die oost en west toen nog scheidde. Van Empel kocht bij die gelegenheid een Oost-Duitse lasbril, waarmee hij poseerde voor een foto.
Na deze reis werkten ze samen aan een experimentele videofilm: ‘Vitamin Service’. Akio was de regis- seur. Van Empel en Lenders waren enthousiast om te experimenteren met digitale media. Ze kregen een portable betamax videorecorder/camera te leen van zijn broer Erik van Empel, die professioneel came- raman was. Ze speelden zelf de hoofdrollen als figuren met hoofden in de vorm van vitaminepillen, losjes gebaseerd op de kostuums van de Amerikaanse avant-garde popband The Residents.
Een gastrol als ‘de professor’ werd vertolkt door Jan Wever, een vriend van Lenders. De scenes draaiden ze deels binnen in de Schoolstraat, deels buiten in Antwerpen. Het verhaal was een volkomen absurdistische krimi. De film werd onder meer vertoond in kunstcentrum De Gele Rijder in Arnhem en bij PARCO Department Store in Tokyo. Van Empel zocht zijn inspiratie in die tijd niet alleen in de Japanse vormgeving, hij verzamelde ook veel oude ansichtkaarten. Die kocht hij op rommelmarkten en beurzen. Zo legde hij een hele collectie aan van wenskaarten met kleurrijke bloemen uit de jaren ’50 en ‘60, exoti- sche vogels, paardenkoppen en romantische scenes. Daardoor ging hij een richting op die volledig buiten de geijkte paden lag van de heersende trends in kunst en vormgeving. Hij schurkte aan tegen de kitsch, net als Jeff Koons wiens werk hij nadien leerde kennen. Deze trendbreuk voelde als een bevrijding voor hem.
Door de aanleg van zijn uitgebreide verzameling ansichten is Van Empel een volledig nieuwe richting ingeslagen met zijn kunst en heeft hij uiteindelijk een eigen kenmerkende stijl ontwikkeld. Zo diende zijn collectie kaarten van bloemen als vertrekpunt bij een belangrijke opdracht voor een decorontwerp van de theaterproductie ‘Verschnitt’ met actrices Loes Luca en Ria Marks in LantarenVenster te Rotterdam in 1985. Op grote doeken schilderde hij samen met Theo Lenders enorme bloemen in mierzoete kleuren. Het jaar daarop maakte hij met Lenders de videotape ‘The way to beauty’, waarin Ria Marks en Jan Wever acteerden. Deze film werd opgenomen in Breda en handelde over een ‘ideale huisvrouw’ die uit een plant een ‘ideale man’ opkweekt. Ook voor dit verhaal diende zijn collectie romantische prentbriefkaarten weer tot inspiratie. De decors bevatten elementen uit de jaren ’50 tot ’70 en werden opgebouwd in de Schoolstraat. Voor de animaties maakten ze gebruik van latexvormen. De film werd gepresenteerd op de Brabant Biënnale in de zomer van 1986 in het oude gerechtsgebouw aan de Kloosterlaan in Breda en trok daar veel bekijks.
Een aantal gebeurtenissen in de daaropvolgende jaren luidde het einde in van Van Empels ‘Bredase perio- de’. Allereerst werd per 1 januari 1987 de Beeldende Kunstenaars Regeling (BKR) buiten werking gesteld. Deze regeling had hem in staat gesteld een tijdlang in redelijke vrijheid te experimenteren.
Dat hield plotseling op. Ook moesten de krakers hun pand verlaten, omdat de Joodse gemeenschap haar synagoge en school weer in gebruik wilde nemen. Van Empel kreeg een appartement aan de Pasbaan toegewezen. Hij heeft daar nog een jaar gewoond en gewerkt, maar de noodzaak in Breda te blijven werd alsmaar minder. Hij experimenteerde hier enige tijd met het maken van latex maskers, props en probeerde videotapes te maken, maar subsidies ontbraken. Toen ook zijn uitkering werd stopgezet en hij gedwongen werd een baan aan te nemen bij een derderangs reclamebureau, besloot hij zijn heil elders te zoeken. Dankzij zijn contacten met onder anderen Loes Luca, bevriend met regisseur Pieter Kramer, kreeg hij
opdrachten voor het komisch duo Theo en Thea, vertolkt door Arjan Ederveen en Tosca Niterink.
Hij ontwierp decors voor hun vrije productie ‘De Flessentrekrevue’, reclamespotjes voor de zoutjesfabriek Nibb-it en uiteindelijk werd hij aangesteld als art-director voor de speelfilm ‘Theo en Thea en de ontmas- kering van het tenenkaasimperium’. Dit bracht hem ertoe in het voorjaar van 1990 Breda voorgoed achter zich te laten en te verhuizen naar Amsterdam. Daar is zijn kunstenaarschap verder tot wasdom gekomen.
Toch is Breda nooit uit zijn hart verdwenen, want hier begon zijn artistieke loopbaan in een periode waar- in hij volop tijd en ruimte had om te experimenteren en zijn weg te vinden. In de Bredase jaren heeft hij de stijl ontwikkeld waarmee hij succesvol werd in zijn werk voor film en televisie, onder andere als productie designer voor de VPRO-show Kreatief met Kurk en het ontwerp van de leaders voor de Lang leve… serie van Michiel van Erp (VARA). Nadat hij bekroond werd met de prestigieuze H.N. Werkmanprijs richtte hij zich steeds meer op het vrije kunstenaarschap. En dat bleef niet zonder succes. In 2006 brak hij inter- nationaal door met zijn series World, Moon en Venus, en sindsdien hij in het buitenland bekender dan in zijn geboortestad.
Ron Dirven ( Etten-Leur, 1962 ) studeerde vanaf 1986 aan de academie St. Joost in Breda. Hoewel ze elkaar destijds nog niet kenden, deelt hij met Ruud van Empel de herinnering aan de stad en de kunstenaarscafés uit de jaren ‘80.