home / Media / Essays / Portraits of Vincent
Written by
Ron Dirven
From te publication
Catalogue Inventing Van Gogh
Published in
2021
English
Dutch
English
Portraits of Vincent
What did Vincent van Gogh look like? Art historians and devotees of his life and work have asked themselves that question ever since his death. As his fame took on greater proportions, so did the need to be able to see his face. There are, however, no photographic portraits left of the grown-up Vincent van Gogh. They were probably never made. He didn’t like photography. The only photo portrait that we know of dates from 1873 when he was barely nineteen years old. The young man in this picture does not look much like the well-known self-portraits he painted later in his life. So we can assume that Vincent’s appearance changed a lot over the years.
Fortunately, there are a great number of painted self-portraits. When they are put next to each other, however, you see quite a large number of differences between them. Van Gogh was not a realistic painter. He often transformed details to enhance the expressive nature of the painting. It is also striking that there are great differences between his self-portraits and the portraits made by his fellow artists such as John Peter Russell, Emile Bernard, Henri de Toulouse-Lautrec, or Paul Gauguin. So they saw him differently than he saw himself.
Yet his self-portraits were probably the inspiration for the casting of Kirk Douglas in the role of Vincent van Gogh in the first biopic Lust for Life (Vincente Minnelli, 1956). Since then, this American actor has long acted as a role model for our image of Van Gogh’s portrait. This only changed when other movies were made with different actors. We then saw among others Tim Roth, Jacques Dutronc, and William Dafoe in the role of Vincent. As a result, our image has been further clouded. We now know even less well what he looked like.
Nevertheless, the desire to see as faithful a portrait as possible remains. Once in a while, an unknown photograph is discovered which might depict him. This always causes quite a sensation with the press. Followed by disappointment when it turns out it isn’t him in the picture. During the Van Gogh year 2003, the Zundert based Rotor Foundation created a ‘hoax’ with Het blik van Wallsteijn presenting moving images of Van Gogh in Zundert. The media fell into the trap en masse. The desire to believe this was so strong that they passed by the fact that film was only invented five years after Vincent’s death.
Van Gogh’s image still inspires many. Artist and photographer Ruud van Empel (Breda, 1958) has now taken up the challenge to create new portraits of Van Gogh. Based on photographs of Van Gogh’s ‘look-a-likes’, from which he obtained fragments, he has created new portraits: Van Empel’s imagined vision of fictional Van Gogh portraits. You might call them Vincent’s ‘avatars’, incarnations of computer-aided designs. To powerfully portray his conceived characters, he has used landscapes and scenes from his paintings and his life as a backdrop. For those who don’t know any better, you might just think that unknown photos of Van Gogh have resurfaced. Van Empel deliberately takes advantage of this illusion. It makes his portraits of Vincent even more convincing. At the same time, he stresses the notion that nowadays everybody is allowed to create new images of the famous painter from Zundert. As long as we don’t discover his real portrait, we can portray him any way we like. The image of Van Gogh has become universal and is therefore evolving with future generations.
Dreamed landscapes
Van Empel is not only fascinated by Van Gogh’s appearance, but he also investigated his painting technique. Kinship he feels mainly in love with nature. Landscapes with flowering fruit trees and vast fields of flowers are motives in both their works. They are a reminder of the area of the province of Brabant where they both grew up. Zundert, where Van Gogh grew up, lies very close to the birthplace of Van Empel in Breda. They both remember the nature in this area. This remained a lasting source of inspiration to Vincent, also in his later paintings. He wrote about this to his mother when he was painting a whole series of landscapes in the south of France: “which, notwithstanding that they were made in a very different region, have remained completely and utterly as if they were painted in Zundert, say, or Kalmthout.
Where Van Gogh sought reality as a basis, he drew and painted preferably to nature, but Van Empel chooses the phantasy world. He prefers to ‘dream’ his landscapes. In the digital world on his computer, he construes an idealized nature through ‘cut’ and ‘paste’ of fragments from photographs. The atmosphere in his landscapes is fairy-like. It is even more beautiful than nature itself. It’s like he’s taking us to a ‘Wonderland’, like the one where the Victorian writer Lewis Carroll let his Alice wander around in, the well-known children’s book from Vincent’s youth.
Van Empel has taken several well-known landscapes and still-lives by Van Gogh as a starting point. Wild roses and beetle, Butterflies and poppies, Flowering meadow, The old Taxus tree, Flowering almond tree, Peachtree in blossom, Still-lifes of five and fourteen sunflowers in a vase. He uses no paint, but only digital photos on his computer screen, with which he ‘paints’, thereby aiming at evoking Van Gogh’s world. His digital processing of images gives the viewer a sense of alienation. These pictures are too perfect to be true. They are idealized as in a dream. Far from Van Gogh’s reality, but still very close when we read the following quote from a letter by Vincent to his brother Theo: “And reality sometimes comes very close to the Brabant that one has dreamt”.
Virtual Van Gogh
Ruud van Empel has added a new dimension to our experiences with Van Gogh when we look at his landscapes and fictional portraits. It is increasingly taking place in the virtual world. The digital presentations of Van Gogh’s works have increased enormously since the Japanese movie Dreams (Akira Kurosawa, 1990) was released, in which Van Gogh’s landscapes were painted on cardboard. Unfortunately, the ‘Van Gogh shows’ that are traveling around the world these days, are often very limited in their artistic qualities. It is therefore a relief to see that a renowned artist like Van Empel, has lifted the virtual experience of Vincent’s work to a higher level. A proper homage to Van Gogh.
Dutch
Portretten van Vincent
Hoe zag Vincent van Gogh er uit?
Die vraag stellen kunsthistorici en liefhebbers van zijn leven en werk zich al sinds zijn dood. Naarmate zijn roem grotere proporties aannam, groeide ook de behoefte zijn aangezicht te kunnen zien. Er zijn echter geen fotografische portretten van de volwassen Vincent van Gogh bewaard gebleven. Mogelijk zijn die zelfs nooit gemaakt. Hij hield niet van fotografie. Het enige bekende fotoportret dateert van 1873, toen hij amper negentien jaar was. De jongeman die we daarop zien lijkt in weinig op de bekende zelfportretten die hij later schilderde. We mogen er dus van uitgaan dat Vincents uiterlijk met de jaren sterk veranderde.
Gelukkig hebben we zijn talrijke geschilderde zelfportret- ten. Maar als je die naast elkaar zet, zie je onderling grote verschillen. Van Gogh was geen realistische schilder. Hij paste graag vervormingen toe om de expressie van zijn voorstellingen te versterken. Opvallend zijn ook de verschillen tussen zijn zelfportretten en de portretten die collega kunstenaars van hem maakten, zoals die van John Peter Russell, Emile Bernard, Henri de Toulouse-Lautrec of Paul Gauguin. Zij zagen hem dus anders dan dat hij zichzelf zag.
Toch waren het vermoedelijk zijn zelfportretten die bij de casting voor de rol van Vincent van Gogh voor de eerste biopic Lust for Life (Vincente Minnelli, 1956) de keus bepaalden voor Kirk Douglas. Sindsdien heeft deze Amerikaanse acteur lange tijd als rolmodel gefungeerd voor ons beeld van Van Goghs portret. Daar kwam pas verandering in toen er meerdere films met andere acteurs werden gedraaid. We zagen onder anderen Tim Roth, Jacques Dutronc en Willem Dafoe optreden als Vincent. Resultaat daarvan is dat ons beeld verder is vertroebeld. We weten steeds minder goed hoe hij er uit heeft gezien.
Toch blijft het verlangen terugkeren naar het aanschouwen van een zo getrouw mogelijk portret van hem. Af en toe wordt er een onbekende foto ontdekt waarop hij mogelijk staat afgebeeld. Dat levert steevast sensatie op in de pers. Gevolgd door teleurstelling, als hij het toch weer niet blijkt te zijn. De Zundertse Stichting Rotor bedacht in het Van Goghjaar 2003 met Het blik van Wallsteijn een ‘hoax’ door bewegende filmbeelden van Van Gogh in Zundert te presenteren. De media trapte massaal in de val. Het verlangen om het te geloven was zo groot dat in het moment voorbij werd gezien aan het feit dat film pas vijf jaar na Vincents dood werd uitgevonden.
Van Goghs beeltenis blijft tot de verbeelding spreken. Nu is beeldend kunstenaar en fotograaf Ruud van Empel (Breda, 1958) de uitdaging aangegaan om nieuwe portretten van Van Gogh te construeren. Op basis van foto’s van Van Gogh ‘look-a-likes’, waaruit hij fragmenten haalde, heeft hij nieuwe portretten geschapen. Fictieve Van Goghs, gevormd naar het idee zoals Van Empel zich hem voorstelt. Je zou het ‘avatars’ van Vincent kunnen noemen, in de computer geconstrueerde incarnaties. Om zijn bedachte personages krachtig neer te zetten, heeft hij landschappen en scènes uit zijn schilderijen en zijn levenswandel gebruikt als decor. Voor wie niet beter weet, zou zomaar kunnen denken dat er weer onbekende foto’s van Van Gogh zijn opgedoken. Van Empel speelt bewust in op deze illussie. Het maakt zijn portretten van Vincent des te overtuigender. Tegelijkertijd benadrukt hij hiermee de ruimte die iedereen vandaag de dag mag nemen om nieuwe beelden te creëren van de beroemde schilder uit Zundert. Zolang we zijn echte portret niet ontdekken, mogen we naar onze eigen visie zijn portret schilderen. Het beeld van Van Gogh is universeel geworden en ontwikkelt zich daardoor mee met volgende generaties.
Gedroomde landschappen
Van Empel is niet alleen gefascineerd door Van Goghs uiterlijk, hij heeft zich ook verdiept in zijn schilderkunst. Verwantschap voelt hij vooral in liefde voor de natuur. Landschappen met fruitbomen in bloesem en uitgestrekte bloemenvelden zijn motieven die in beider werk voorkomen. Ze herinneren aan de streek van Brabant waar ze opgroeiden. Het Zundert van Van Gogh ligt onder de rook van Van Empels geboorteplaats Breda. Ze delen dan ook de herinnering aan de natuur in deze omgeving. Voor Vincent vormde die een blijvende inspiratie, ook in zijn latere schilderijen. In een brief aan zijn moeder schreef hij over een reeks landschappen uit Zuid-Frankrijk, dat hoewel ‘ze in een heel andere streek zijn gemaakt, geheel en al gebleven zijn als waren ze b.v. in Zundert of Calmpthout geschilderd.’
Waar Van Gogh de werkelijkheid als houvast zocht, hij tekende en schilderde bij voorkeur naar de natuur, daar verkiest Van Empel de wereld van de fantasie. Hij ‘droomt’ zijn landschappen liever. In de digitale wereld op zijn computerscherm construeert hij door ‘knippen’ en ‘plakken’ met fragmenten uit foto’s een geïdealiseerde natuur. Zijn landschappen krijgen daardoor iets sprookjesachtig. Nog mooier dan de natuur van zichzelf al is. Alsof hij ons meeneemt naar een ‘Wonderland’, zoals dat waarin de Victoriaanse schrijver Lewis Carroll zijn Alice liet ronddwalen in het bekende kinderboek uit Vincents jeugd.
Van Empel heeft een aantal bekende landschappen en bloemstillevens van Van Gogh als vertrekpunt genomen. Wilde rozen met kever, Klaprozen met vlinder, Bloeiende wei, De oude taxus, Bloeiend amandelboompje, Bloeiende perzikboom, Stillevens van vijf en veertien zonnebloemen in vaas. Zonder gebruik van verf, maar uitsluitend met fotografisch beeld is hij gaan ‘schilderen’ op zijn beeldscherm, met als doel de wereld van Van Gogh te evoceren. Zijn beeldbewerkingen wekken een gevoel van vervreemding op. Deze voorstellingen ogen te mooi om waar te zijn. Geïdealiseerd als in een droom. Ver af van Van Goghs realiteit, maar toch ook weer heel dichtbij als we het volgende citaat herlezen uit een brief van Vincent aan zijn broer Theo: ‘het Brabant dat men gedroomd heeft, daar komt de werkelijkheid soms al heel digt bij’.
Van Gogh virtueel
Ruud van Empel heeft in zijn landschappen en fictieve portretten een nieuwe dimensie toegevoegd aan onze Van Gogh beleving. Die speelt zich in toenemende mate af in de virtuele wereld. Sinds de Japanse film Dreams (Akira Kurosawa, 1990), waarin Van Goghs landschappen nog werden geschilderd op decors van bordkarton, hebben de digitale presentaties van zijn werk een enorme vlucht genomen. Helaas zijn de ‘Van Gogh shows’ die tegenwoordig wereldwijd rondtoeren, vaak van beperkte artistieke kwaliteit. Het is dan ook een verademing te zien dat een gerenommeerd kunstenaar als Van Empel de virtuele beleving van Vincents werk naar een hoger niveau tilt. Een passende hommage aan Van Gogh.