RUUD VAN EMPEL

Portraits without a Face

Ruud Schenk wrote (exh.cat. Groningen, 2011):“Ruud van Empel makes lifelike portraits of people who never existed”. Since 1995 Ruud van Empel (Breda 1958) has been making photographic work, carefully composed using Photoshop. Working from his Amsterdam based studio, which is packed with all kinds of items for dressing up and other paraphernalia, his now impressive oeuvre was born. There is a vast database with numerous categories he can choose from when creating the composition of his photographic work: blue or brown eyes, blond or red hair, thin or thick lips, a daisy, or a palm tree in the background. The possibilities are endless. The compositions are surgically constructed, as a real horror vacuï, in which each element is picked and only added after much deliberation. The tiniest details from different digital images are put next to each other, thereby creating a new photographic reality. Fragments of lush nature photos, in which light and shadow play an important role, suggest an almost paradisiacal locus. The curiosity about the exact location of these places remains unanswered. The people who are depicted in the digital photographs are too perfect or sometimes peculiar. The search for their identity is a useless activity.

The assignment given to Ruud van Empel to create a photographic image of thé only real Vincent van Gogh (Zundert 1853-1890 Auvers-sur-Oise), seems at first glance a strange one. Ruud Schenk’s earlier quote about Van Empel’s work is hereby corrected. Van Gogh certainly existed.Vincent van Gogh is probably the most well-known artist in the world. From childhood on we are confronted with reproductions of The sunflowers, The night cafe, or The potato eaters in the classroom or grandmother’s living room. For years the Van Gogh Museum in Amsterdam has been one of the most popular museums in the Netherlands. In particular, the works of art Vincent made in the south of France are iconic. The volatile viewer can hardly be surprised by a lesser-known work of the Dutch artist. This is the result of the superfast mediatization and digitalization. The fascination and love for the relatively small oeuvre of Vincent van Gogh also inspire many to search for the man behind the work. The combination of the selfportraits and the diaries has created a cult of true heroism. The romantic idea of the misunderstood creative genius is confirmed again and again. We see this in the many ‘biopics’ that were published and released in the last decade. Vincent van Gogh is always depicted as the man with the spiky hair, the red beard, the sharp features, and of course the cut-off ear. Time and time again his character is described as that of a somewhat surly, obstinate, and often mentally unbalanced man.

All-in-all there are thirty-nine self-portraits by Vincent van Gogh that we know of. These are paintings as well as drawings. Then there is one portrait photograph of the artist. In it, we see a flabby nineteen-year-old young man with light curly hair. Despite the rather consistent image and the often stereotypical way people think Vincent van Gogh looked like, the artist turns out to be literally a man of many faces. The young man from the province of Brabant in the picture does not look at all like the man we see in the self-portraits made in the south of France. There are also great differences between the paintings and drawings in the way in which the man was captured. Certain facial characteristics where enlarged or forgotten. Surprisingly enough Vincent van Gogh appears to be an unknown person after all.

There are therefore sufficient reasons to drop the question of what Vincent van Gogh looked like. But let’s not forget the Dutch ‘photo-artist’ Ruud van Empel, who has enthusiastically taken up this challenge. The fact that there is a lack of sufficient source material, and it is therefore impossible to create a correct representation of the artist is not hindering him in the least. On the contrary, Ruud van Empel’s working method fits in well with this investigation. Like the imaginary landscapes and people in Van Empel’s other work, this Vincent van Gogh can also be labeled as imaginary. The quest for the artist’s perfect look-alike has become not only a vain attempt but also an unnecessary one. To create these photographic compositions Ruud van Empel often uses one of the existing painted portraits as a starting point. The Van Gogh we now see is molded, cut, glued, colored, etc. into a skilled and unique portrait. The result is nine portraits, in Van Gogh’s style. We see the man frontally, in profile, from the left, and the right side, but also Van Gogh painting in the wheatfields.

Ruud van Empel also investigates the medium of photography and history of photography in these portraits. One of these Van Gogh portraits refers to the very first photographic techniques, a daguerreotype. This method was developed in 1837 and it ensured that photographs could be developed on a large scale. This process in which a polished silver plate is prepared with mercury vapors, yields positive mirrored images. One of the other portraits uses the photo-chroma eilers technique, named after the Dutch photographer Bernard F. Eilers (Amsterdam, 1878-1951). This technique consists of three negatives being placed over each other, so that bright areas of colour are visible along the sides of red-yellow-blue. Nothing is what it seems, even when using these techniques. The photo work is created on Ruud van Empel’s computer where every detail is meticulously studied and recorded. The physical work process has thus shifted to a mental exercise.Ruud van Empel’s new series of photo works remains true to the principles of his exceptional oeuvre. Deborah Klochko put it into words like this (exh.cat.Groningen, 2011) : “Van Empel’s virtuosity lies in his ability to combine the kind of ideas that are expressed in the paintings (historic references, the expression of the eyes, use of color) and cinema (structure with multiple images and the power of a story) into photography, and to do it on a large scale”. He creates paradisiacal worlds, inhabited by characters of an apparent authenticity. Nevertheless, the attentive viewer intuitively feels that something is wrenching in the photo works. The self-portraits of Vincent van Gogh created by Ruud van Empel highlight both the grandness of his photo art and a reverence for the oeuvre of one of the most important artists of the nineteenth century. This has resulted in a series of unique portrait photographs of a man without a face.

Portretten zonder gezicht

“Ruud van Empel portretteert levensechte mensen die nooit bestaan hebben”, schreef Ruud Schenk (tent.cat.Groningen, 2011). Sinds 1995 maakt Ruud van Empel (Breda 1958) zorgvuldig met Photoshop gecomponeerd fotografisch werk. Werkend vanuit een studio in Amsterdam vol met verkleedattributen en snuisterijen ontstond zijn inmiddels indrukwekkende oeuvre. In een uitpuilende database zitten een oneindig aantal categorieën waaruit hij kan putten bij de compositie van zijn werk: blauwe of bruine ogen, blond of rood haar, dunne of dikke lippen, een madeliefje of een palmboom op de achtergrond. De mogelijkheden zijn eindeloos. De composities worden chirurgisch opgebouwd als heuse horror vacuï waarbij elk toegevoegd element zorgvuldig wordt gewikt en gewogen. De kleinste details uit verschillende beelden worden naast elkaar geplaatst in een nieuwe fotografische werkelijkheid. Weelderige natuur uitsneden waarin licht en schaduw een belangrijke rol spelen, suggereren een haast paradijselijke locus. De nieuwsgierigheid naar de exacte locatie van deze plaatsen blijft onbeantwoord. De personen die de foto’s bevolken ogen te perfect of soms bevreemdend. De zoektocht naar hun identiteit is een zinloze activiteit.

De opdracht om een fotografisch beeld vast te leggen van dé enige echte Vincent van Gogh (Zundert 1853-1890 Auvers-sur-Oise) door Ruud van Empel, lijkt dus op het eerste zicht vreemd. Terugkerend naar het citaat van Ruud Schenk wordt zijn bevinding over Van Empels werk hier gecorrigeerd. Van Gogh heeft namelijk wel degelijk bestaan. Vincent van Gogh moet zowat de meest bekende kunstenaar ter wereld zijn. Van kindsbeen af worden we geconfronteerd met reproducties van De zonnebloemen, Het nachtcafé of De aardappeletters in het klaslokaal of in de woonkamer bij oma. Het Van Goghmuseum te Amsterdam voert al jaren de lijstjes aan als het meest bezochte museum van Nederland. Met name de werken gemaakt toen hij in Zuid-Frankrijk verbleef, staan op ons netvlies gebrand. De vluchtige kijker kan nauwelijks nog verrast worden met een onbekender werk van de Nederlandse kunstenaar. De mediatisering en de digitalisering hebben dit in een razende vaart bewerkstelligd. De fascinatie en de liefde voor het relatief kleine oeuvre van Vincent van Gogh resulteert tevens in een zoektocht naar de man achter het werk. Gespijsd met de zelfportretten en de dagboeken ontstond er een ware heldencultus. Het romantische beeld van het verkeerd begrepen creatieve genie wordt telkens weer bevestigd. Getuige hiervan de vele ‘biopics’ die het afgelopen decennium het daglicht zagen. Vincent van Gogh wordt erin vertolkt als de man met het stekelige haar, de rode baard, de scherpe gelaatstrekken en uiteraard het afgesneden oor. Keer op keer karakterieel gekenschetst als een wat norse, eigenzinnige en vaak ook mentaal labiele man.

In totaal zijn er negenendertig zelfportretten van Vincent van Gogh bekend. Het gaat hierbij zowel om schilderijen als tekeningen. Daarnaast bestaat er een portretfoto van de kunstenaar. Hierop is een papperige negentienjarige jongeman met licht krullend haar te zien. Ondanks het vrij consistente imago en de vaak stereotype manier waarop er over het uiterlijk van Vincent van Gogh wordt gedacht, blijkt de kunstenaar toch letterlijk een man met vele gezichten te zijn. De Brabantse jongeman op de foto blijkt onvindbaar in de zelfportretten uit zijn Zuid-Franse periode. Ook tussen de schilderijen en tekeningen onderling blijken er grote verschillen te zitten in de manier waarop de man werd vastgelegd. Bepaalde gezichtskenmerken werden uitvergroot of vergeten. Vincent van Gogh blijkt zo plots toch een onbekende. Voldoende redenen dus om de vraag hoe Vincent van Gogh eruit zag te laten rusten. Toch is het een kolfje naar de hand van de Nederlandse ‘fotokunstenaar’  Ruud van Empel die deze uitdaging graag aangaat. De onmogelijkheid om een correcte representatie van de kunstenaar te creëren vanwege het ontbreken van voldoende bronmateriaal, belemmert hem niet. De werkmethode van Ruud van Empel sluit juist goed aan bij dit onderzoek. Net zoals de imaginaire landschappen en personen in Van Empels andere werk kan deze Vincent van Gogh als imaginair bestempeld worden. De zoektocht naar dé dubbelganger van de kunstenaar wordt hierdoor niet enkel een ijdele maar tevens een onnodige taak. Voor de composities van de foto’s opteert Ruud van Empel om vaak toch te vertrekken van de bestaande geschilderde portretten. De Van Gogh die erop te zien is wordt gekneed, geknipt, geplakt, ingekleurd, etc. tot een volwaardig en uniek portret. Het resultaat zijn negen portretten in de geest van Van Gogh. De man zien we frontaal, in profiel, het gelaat van links en van rechts maar ook Van Gogh schilderend in de velden.

Ook het medium fotografie en de fotografiegeschiedenis legt Ruud van Empel onder de loep in de portretten. Eén van de portretten van Vincent van Gogh verwijst naar de allereerste fotografische techniek, een daguerreotypie. Deze methode ontstond in 1837 en het zorgde ervoor dat op grote schaal foto’s konden worden ontwikkeld. Het procedé waarbij een gepolijste, met kwikdampen geprepareerde zilveren plaat wordt gebruikt levert positieve, gespiegelde beelden op. Een ander portret benadert dan weer een foto-chroma eilers, genaamd naar de Nederlandse fotograaf Bernard F. Eilers (Amsterdam, 1878-1951). De techniek bestaat eruit dat drie negatieven over elkaar geplaatst worden waardoor langs de zijkanten heldere kleurvlakken rood-geel-blauw te zien zijn. Ook bij het toepassen van deze technieken geldt dat niets is wat het lijkt. Het beeldresultaat komt tot stand achter de computer van Ruud van Empel waarbij elk detail minutieus bestudeerd en vastgelegd wordt. Het fysieke werkproces is zo verschoven naar een mentale denkoefening. Met deze nieuwe reeks werken blijft Ruud van Empel trouw aan wat zijn oeuvre zo uitzonderlijk maakt. Deborah Klochko verwoordde het zo (tent.cat. Groningen, 2011) : “Van Empels virtuositeit ligt in zijn vermogen het soort ideeën dat in de schilderijen (historische verwijzingen, de kracht van een blik, kleurgebruik) en cinema (structuur met meervoudige beelden en de kracht van een vertelling) besloten ligt te combineren in fotografie, en dat grootschalig te doen”. Hij creëert paradijselijke werelden bewoont door personages van een ogenschijnlijke echtheid. Toch voelt de aandachtige toeschouwer intuïtief dat er iets wringt in de fotowerken. De zelfportretten van Vincent van Gogh die Ruud van Empel schiep, belichten zowel de grootsheid van zijn fotokunst als een eerbied voor het oeuvre van één van de belangrijkste schilders van de negentiende eeuw. Het resultaat zijn compleet unieke portretfoto’s van een man zonder gezicht.