RUUD VAN EMPEL

Ruud van Empel, “Souvenir, Dawn, Moon, World,” Jan. 29-Mar. 7, 2009, at Stux Gallery, 530 West 25th Street, New York, N.Y. 10001

Installed separately from the other works, in the back of the narrow Stux space, the six photos in this series represent a departure: They form an integrated cycle, with a progression, instead of standing as free-floating fragments; except for the first image in the series, they contain no human figures; and each, intriguingly, is accompanied by a small poem by the artist.

Souvenir 1, the prologue or keystone of the series, shows a small boy in a suit and short pants. The full-length portrait and inscrutable stare link the work to his previous depictions of children, but here the figure is set in what appears to be a modern house. The accompanying text describes it as a self-portrait: “It was dark / This could be me, at about 6 years old / Playing with my marbles / The original curtains were drawn.”

This description, in turn, brings to mind van Empel’s explanation to his interviewer about another work (not in this show), World 20, which depicts a small black boy in suit and short pants, in the jungle, which was inspired by “childhood photographs,” he says: “when I was a kid I had to wear a suit with a tie and short trousers, I was supposed to look like a young gentleman but of course I only wanted to play wildly in the gardens and fields around our house.” The “Souvenir” series, in other words, represents a journey back to the personal material from which the artist’s more exotic images have been spun.

The rest of the “Souvenir” sequence consists of photographic still-lifes, ensembles of detritus from the artist’s childhood, deliberately evoking the naturalistic but highly symbolic feeling of the great Dutch still-lifes. Souvenir 2 is centered on a ragged stuffed animal surrounded by other tokens, spread out artfully for the viewer on a white carpet. The text explains: “The baby-years / On the wall, our birth certificates / They tell you what time me, my brother and my sister were born / How much we weighed and what our names were / Underneath, three little boxes with our teeth / A cup with which we were baptized and an angel with holy water in it / The Babyderm container is still filled with baby powder / It smells good, even after 50 years.”

The background subject matter is the same as in van Empel’s earlier works — childhood, innocence — but while in the jungle pictures it is as if he is trying to force some stylized projection of this idea into reality, here it is presented as an intimate, lost world to be archived. And while in the former photos, the super-styled digital compositions arguably clash with the guileless subject matter, here the same technique projects the sense that you are looking at the past through a filter, that the path to experiencing it directly is barred by the mature lens through which we view it.

In fact, the very next photo, Souvenir 3, focuses on van Empel’s influences themselves. Here you see the contents of an attic filled, the text tells us, with “the remains of our early creativity” (the artist and his young siblings, that is). These include, among other things, something identified as a youthful self-portrait, gazing out at the viewer with the intense, clear-eyed expression familiar from his later portraits; a child-like, primitivist sculpture, supposedly the work of his brother; and an “embroidered picture” by his mother, showing a home set in idyllic landscape, beside a babbling brook. (A few Dali prints are also scattered in there.) Souvenir 3 is a kind of archeology of van Empel’s artistic unconscious, presenting the ingredients that make up the matrix of his later pictures in their raw, pathetic form.

Somewhere amid the detritus of Souvenir 3, the text tells us, are also some “half hidden photos. . . made by my father.” The fact that they are “half-hidden” yet still singled out seems to indicate a particularly haunting presence — and indeed, the most important work for unraveling the artist’s universe is the series’ next image, dealing specifically with his father. Souvenir 4 focuses on a tabletop with some shiny red flowers at the center, beside an old cigarette box. A saber, a hanging Oriental rug and a carved head of a leering, turbaned man hover in the background. The text that accompanies Souvenir 4, in full, is the following: “My father never told us anything / But I knew he was a soldier in our former colony / The Dutch West Indies / It was supposed to be paradise over there / All these objects had been a mystery to me / Except for the empty cigarette box he got from the Tommies / That liberated our city in 1944.”

Against the immersive, seemingly unreflected exoticism of the earlier series, this account hits like a splash of cold water to the face. Because this, of course, is the real, traumatic historical kernel beneath the fantasized Eden of van Empel’s other series — the lingering colonial holdings of the Netherlands in the Caribbean, like Curacao and Sint Maarten and (now autonomous) Aruba, legacy of the country’s 17th- century slave-trading empire, these days a playground for tourists. Unlike heroic tales of liberation by the British in World War II (“the Tommies” who gave his father the cigarettes), van Empel tells us, this bit of history was ever-present, charged with significance, but left unexplained — the ideal material onto which to project fantasies.

You cannot say that the “Souvenir” series is a “critique” of such fantasies. Its relation to his other work is more complex and ambiguous than that, a kind of working through, a self-diagnosis, a recognition of a compulsion as a compulsion. “I want to throw them away, but I can’t,” van Empel writes beside the final Souvenir image, a musty ensemble featuring a cloudy fish bowl, flowers, figurines, a framed photo. “These objects have been around me all my childhood / I used to hate them, now I feel attached to them / This could be the sideboard in our living room / I want to throw them away, but I can’t.”

Van Empel is unpacking his own personal baggage. Nevertheless, the works have a larger meaning. The way he channels his personal history though Dutch still-lifes is not just the normal fun with art history — Dutch still-lifes, of course, had their own function as catalogues of the riches of the Empire at its height. The “Souvenir” series is about how the most intimate mental spaces are shaped by symbols that are at once personal and social, sensuously concrete and portals opening onto history. These photos are about how the histories we tell ourselves — or fail to tell ourselves — trouble the utopias we dream up. For a man obsessed with innocence, it is note of welcome maturity.

BEN DAVIS is associate editor of Artnet Magazine.

Ruud van Empel, “Souvenir, Dawn, Moon, World,” Jan. 29-Mar. 7, 2009, at Stux Gallery, 530 West 25th Street, New York, N.Y. 10001

De zes foto’s in deze serie, die los van de andere werken achterin de smalle Stux-ruimte zijn opgesteld, vormen een afwijking: Ze vormen een geïntegreerde cyclus, met een progressie, in plaats van als vrij zwevende fragmenten; met uitzondering van het eerste beeld in de serie bevatten ze geen menselijke figuren; en elk, intrigerend, gaat vergezeld van een klein gedicht van de kunstenaar.

Souvenir 1, de proloog of hoeksteen van de serie, toont een kleine jongen in pak en korte broek. Het portret ten voeten uit en de ondoorgrondelijke blik brengen het werk in verband met zijn eerdere afbeeldingen van kinderen, maar hier bevindt de figuur zich in wat een modern huis lijkt te zijn. De begeleidende tekst omschrijft het als een zelfportret: “Het was donker / Dit zou ik kunnen zijn, ongeveer 6 jaar oud / Spelend met mijn knikkers / De gordijnen waren dichtgetrokken.”

Deze beschrijving doet dan weer denken aan Van Empels uitleg aan zijn interviewer over een ander werk (niet in deze tentoonstelling), World 20, dat een kleine zwarte jongen in pak en korte broek afbeeldt, in de jungle, dat geïnspireerd is op “jeugdfoto’s”, zegt hij: “toen ik een kind was moest ik een pak met een stropdas en een korte broek dragen, ik werd verondersteld eruit te zien als een jonge heer, maar natuurlijk wilde ik alleen maar wild spelen in de tuinen en velden rond ons huis.” De serie “Souvenir” is met andere woorden een reis terug naar het persoonlijke materiaal waaruit de meer exotische beelden van de kunstenaar zijn gesponnen.

De rest van de reeks “Souvenir” bestaat uit fotografische stillevens, ensembles van rommel uit de kindertijd van de kunstenaar, die bewust het naturalistische maar zeer symbolische gevoel van de grote Nederlandse stillevens oproepen. In Souvenir 2 staat een haveloos knuffeldier centraal, omringd door andere penningen, die kunstig voor de kijker zijn uitgespreid op een wit tapijt. De tekst verklaart: “De babyjaren / Aan de muur, onze geboortecertificaten / Ze vertellen hoe laat ik, mijn broer en mijn zus geboren zijn / Hoeveel we wogen en wat onze namen waren / Daaronder, drie doosjes met onze tanden / Een beker waarmee we gedoopt zijn en een engeltje met wijwater erin / Het Babyderm-bakje is nog steeds gevuld met babypoeder / Het ruikt lekker, zelfs na 50 jaar.”

Het onderwerp op de achtergrond is hetzelfde als in Van Empels eerdere werken – kindertijd, onschuld – maar terwijl het in de junglefoto’s lijkt alsof hij probeert een gestileerde projectie van dit idee in de werkelijkheid te forceren, wordt het hier gepresenteerd als een intieme, verloren wereld die moet worden gearchiveerd. En terwijl in de eerste foto’s de supergestileerde digitale composities aantoonbaar botsen met het onschuldige onderwerp, geeft dezelfde techniek hier het gevoel dat je door een filter naar het verleden kijkt, dat de weg naar een directe ervaring wordt versperd door de volwassen lens waardoor we het bekijken.

De eerstvolgende foto, Souvenir 3, richt zich zelfs op de invloeden van Van Empel zelf. Hier ziet u de inhoud van een zolder die, zo vertelt de tekst, gevuld is met “de overblijfselen van onze vroege creativiteit” (van de kunstenaar en zijn oudere broer). Deze omvatten, onder andere,een jeugdig zelfportret dat de kijker aankijkt met de intense, heldere blik die we kennen van zijn latere portretten; een kinderlijke, primitivistische sculptuur, vermoedelijk het werk van zijn broer; en een “geborduurd werk” van zijn moeder met een huis in een idyllisch landschap, naast een kabbelend beekje. (Souvenir 3 is een soort archeologie van Van Empels artistieke onbewuste, waarin de ingrediënten die de matrix vormen van zijn latere schilderijen in hun ruwe, pathetische vorm worden gepresenteerd.

Ergens tussen de detritus van Souvenir 3, vertelt de tekst ons, bevinden zich ook enkele “half verborgen foto’s . . gemaakt door mijn vader.” Het feit dat ze “half verborgen” zijn en toch apart worden genoemd, lijkt te wijzen op een bijzonder spookachtige aanwezigheid – en inderdaad, het belangrijkste werk voor het ontrafelen van het universum van de kunstenaar is het volgende beeld van de serie, dat specifiek over zijn vader gaat. Souvenir 4 richt zich op een tafelblad met in het midden enkele glimmende rode bloemen, naast een oude sigarettendoos. Op de achtergrond zweven een sabel, een hangend oosters tapijt en een gebeeldhouwd hoofd van een leurende man met tulband. De tekst bij Souvenir 4, volledig, is de volgende: “Mijn vader heeft ons nooit iets verteld / Maar ik wist dat hij soldaat was geweest in onze voormalige kolonie / Nederlands West-Indië / Het moest daar een paradijs zijn / Al deze voorwerpen waren een mysterie voor mij / Behalve de lege sigarettendoos die hij kreeg van de Tommies / Die onze stad bevrijdden in 1944.”

Tegenover het meeslepende, schijnbaar ongereflecteerde exotisme van de eerdere series slaat dit verslag als een plens koud water in het gezicht. Want dit is natuurlijk de echte, traumatische historische kern onder het gefantaseerde Eden van Van Empels andere series – de blijvende koloniale bezittingen van Nederland in het Caribisch gebied, zoals Curaçao en Sint Maarten en (nu autonoom) Aruba, erfenis van het 17e-eeuwse slavenhandelsimperium, tegenwoordig een speeltuin voor toeristen. In tegenstelling tot heroïsche verhalen over de bevrijding door de Britten in de Tweede Wereldoorlog (“de Tommies” die zijn vader de sigaretten gaven), vertelt Van Empel, was dit stukje geschiedenis altijd aanwezig, geladen met betekenis, maar onverklaard gebleven – het ideale materiaal om fantasieën op te projecteren… Men kan niet zeggen dat de reeks “Souvenir” een “kritiek” is op dergelijke fantasieën.

De verhouding tot zijn andere werk is complexer en dubbelzinniger dan dat, een soort doorwerken, een zelfdiagnose, een erkenning van een dwang als dwang. “Ik wil ze weggooien, maar ik kan het niet,” schrijft Van Empel naast het laatste beeld Souvenir, een muf geheel met een troebele vissenkom, bloemen, beeldjes, een ingelijste foto. “Deze voorwerpen staan al mijn hele jeugd om me heen / Vroeger haatte ik ze, nu voel ik me eraan gehecht / Dit zou het dressoir in onze woonkamer kunnen zijn / Ik wil ze weggooien, maar ik kan het niet.”

Van Empel pakt zijn eigen persoonlijke bagage uit. Toch hebben de werken een grotere betekenis. De manier waarop hij zijn persoonlijke geschiedenis kanaliseert via Nederlandse stillevens is niet alleen de normale lol met kunstgeschiedenis — Nederlandse stillevens hadden natuurlijk hun eigen functie als catalogi van de rijkdom van het Rijk op zijn hoogtepunt. De serie “Souvenir” gaat over hoe de meest intieme mentale ruimtes worden gevormd door symbolen die tegelijk persoonlijk en sociaal zijn, zinnelijk concreet en portalen die openen naar de geschiedenis. Deze foto’s gaan over hoe de geschiedenis die wij onszelf vertellen – of nalaten te vertellen – de utopieën die wij dromen in de weg staan. Voor een man die geobsedeerd is door onschuld is dit een toonbeeld van welkome volwassenheid.

BEN DAVIS is redacteur bij Artnet Magazine